-Welke kleur heeft taal?
-Wat voor muziek maakt de zon?
-Wat is het geluid van stilte?
Om zulke ongewone vragen gaat het in het werk van Ingeborg Entrop. Ze worden gesteld vanuit de beeldende kunst, de muziek en de natuurwetenschappen; disciplines waarin Ingeborg geschoold is. Vanuit deze drie perspectieven, bouwt zij systemen en gebruikt zij methoden om haar belangstellingsgebieden met elkaar te verweven en zo tot verrassende kunstwerken te komen.
Elk werk begint met een gevoel van verwondering en/of met een ingeving. Op de kunstacademie viel het Ingeborg bijvoorbeeld op dat beeldende kunst met heel veel woorden gepaard gaat. Waarom zou die zee van taal niet weer in beelden kunnen veranderen? En hoe doe je dat? Een aanleiding voor de oplossing vond zij in verschillende teksten die over het schilderij Las Meninas (1656) van Diego Velázquez zijn geschreven. De letters van die teksten mat zij op en zij transformeerde de maten met behulp van een formule in kleurfrequenties. Het totale werk Nine Figures on Las Meninas (2010), zorgde voor kleurcomposities van mengkleuren die naar de aard van de taal van elkaar verschillen. Sommige letters die in bepaalde talen als woord voorkomen, stralen dan als zuivere sterren op het kleurfirmament van het beeld. De aanleidingen - de over het schilderij geschreven teksten, samen met hun betekenis - gaan in de resulterende beelden verloren; alleen de bronnen worden nog in het onderschrift vermeld. Voor dit werk gebruikte Ingeborg methoden uit de wetenschap samen met een aan het geschrevene ontleende vormgeving om te laten zien hoe talen in kleuren vertaald kunnen worden.
Terwijl bij het vorige werk het uiteindelijke probleem, de kleur van taal, pas gaandeweg duidelijk werd, doemde de vraag naar de ‘muziek van de zon’ bij Zonnemelodie #2456511 (2015) meteen op. Wel moest Ingeborg een methode vinden om een antwoord te kunnen realiseren. Hiervoor plakte zij een rond schijfje op het raam en legde een vel papier met een notenbalk op de vloer. Om de 10 minuten maakte zij, gedurende 1 uur en 10 minuten, een foto van de verschuivende schaduw van het schijfje die nu muzieknoten representeerde. Zo dwong zij de zon om een partituur van haar eigen muziek te schrijven die gespeeld kan worden.
De fuga is een meerstemmig muziekstuk, waarbij de stemmen elkaar als het ware achtervolgen: “een stem begint te zingen, dan komt er een tweede stem bij met een variatie op het thema, terwijl de eerste stem al vooruit snelt met een andere melodie. Andere stemmen kunnen één voor één aan het stuk deelnemen.”1 Een boek kan echter slechts overdrachtelijk een fuga zijn; dan verbindt het meerdere perspectieven en media met elkaar, waardoor nieuwe ervaringen en inzichten kunnen ontstaan. In Fugue in D (Liberated Silence) kruisen gedachten, geluiden, teksten en beelden elkaar binnen de tijdlijn van de reis, naar een oord, waar idealiter stilte zou moeten heersen.
Het spreekt voor zich dat Ingeborg Entrop op Ameland geen stilte gevonden heeft, maar dat had zij ook niet verwacht. Als natuurkundige weet zij dat op aarde totale stilte onmogelijk is en zij kent het stuk 4’33” (1952) van John Cage, waarbij een pianist 4 minuten en 33 seconden achter een piano zit, zonder ook maar één noot te spelen. Toch is er ‘muziek’ te horen in het omgevingsgeluid dat bij elke uitvoering anders is.2 Zoiets ervoer ook Ingeborg op Ameland in de samenklank van het geluid van de wind en het krijsen van de meeuwen.
Bij het maken van het boek verrichtte de kunstenaar een reeks vertalingen. De tijd van haar reis vertaalde zij in een gestapelde vorm, waarin dichtbij (het eigen denken) verder af (de gesprekken) en veraf (de foto’s van het naar Ameland snellende landschap) de ruimte van de pagina’s structureren. De tijdsafstand bij het nemen van de foto’s is naar blanco ruimtes tussen de beelden vertaald en het omgevingsgeluid, dat voor stilte moet doorgaan, blijkt aan het einde van het boek door het verstommen van de ‘stemmen’, behalve die van de foto’s.3 Deze ‘partituur’ wordt nu uitgevoerd en wel binnen een expositie.4
Maar hoe stel je een boek tentoon en/of hoe voer je zo’n ‘partituur’ uit? Ingeborg heeft het boek zodanig naar de ruimte van de galerie vertaald dat het tonen ervan met twee uitvoeringen gecombineerd kan worden. Bij de opening worden de verhalen van de kunstenaar en de foto’s op de muren geprojecteerd. Bezoekers kunnen kijkend en lezend een deel van de reis meemaken. Tegelijkertijd reciteren vijf personen de gespreksflarden, waarbij zij zich tussen de bezoekers bewegen. Voor deze uitvoering krijgen zij regieaanwijzingen die Ingeborg aan het partituur (het boek) ontleende. Is er geen uitvoering, dan kan men de expositie in stilte bekijken, waarbij het boek als een leporello op een tafel is opgesteld en de regieaanwijzingen op prikborden te zien zijn. Van de twee uitvoeringen zal de kunstenaar foto’s maken die zij telkens bij de tentoonstelling voegt.
Zo doet Fuga in D haar naam eer aan en men zou haar eigenlijk meerdere keren moeten bezoeken om de telkens wijzigende samenklanken van tekst, beeld, taal, geluid, object, beweging, ruimte en de eigen inbreng van de beschouwer goed te kunnen ervaren.
KATALIN HERZOG, maart 2015
Noten:
1. Ingeborg Entrop, ‘Inleiding’ in: Fugue in D (Liberated Silence), 2012.
2. John Cage (1912-1992) meende dat geluiden al muziek maakten en wilde dat mensen hun oren zouden openen voor het omgevingsgeluid dat altijd aanwezig en anders is om zo de werkelijkheid naderbij te komen.
3. Bij de totstandkoming van het boek werkte Ingeborg samen met de vormgever Niko Mihaljevic.
4. Hans Georg Gadamer (1900-2002) zag elke interpretatie van een kunstwerk als de uitvoering van een toneel- of muziekstuk. Er is geen uiteindelijke interpretatie, maar het kunstwerk wordt wel verrijkt door alle interpretaties die het als zijn ‘werking-geschiedenis’ achter zich aan trekt. Zie hiervoor: K. Herzog, ‘Hoe kan de hedendaagse kunst geïnterpreteerd worden?’, op: http://kunstzaken.blogspot.com
Dit artikel werd geschreven naar aanleiding van de tentoonstelling: Fuga in D van Ingeborg Entrop in Galerie Block C te Groningen, van 21 maart t/m 25 april, 2015.
