‘Olieramp kan een kunstwerk worden’ staat boven een stukje van Ine Poppe over internetkunst in de NRC. Zij beschrijft daarin hoe de kunstenaarsgroep Ubermorgen.com satellietfoto’s van de olieramp in de Golf van Mexico als aanleiding gebruikte om er ‘digitale olieverfschilderijen’ van te maken. De kunstenaars bewerkten de foto’s met een computerprogramma tot ze op abstracte schilderijen leken.Zij noemden dit project Deephorizon, naar de ontplofte boorinstallatie. Is de olievlek op 130.000 vierkante kilometer zeeoppervlak nu het kunstwerk of de digitale bewerkingen van de foto’s ervan?
De kunstenaars zijn hier vaag over en spreken zich ook niet duidelijk uit over de doelen van hun werk. Zien zij alleen de visuele pracht van de catastrofe, of bekritiseren zij de oliemaatschappij en de overheden die dit lieten gebeuren? Lokt Deephorizon een sublieme ervaring uit, of is het een voorbeeld van geëngageerde kunst? Er is nog een mogelijkheid. Lizvlx, een van de kunstenaars, is blij ‘dat de traditionele schilderkunst door dit project terugkeert als een hightech, innovatieve kunstvorm.’
Dergelijke onduidelijkheden verwacht je niet van een kunstenaarsgroep die de actualiteit volgt en daar ‘kritisch’ op reageert. Je zou denken dat deze nieuwe avant-garde, zoals net-kunstenaars zich vaak zien, ons vooral bewust wil maken van misstanden in de wereld. Dan is het niet genoeg om die misstanden te signaleren, je moet ook alternatieven bieden.
Maar Ubermorgen wil dat niet. Deze kunstenaars willen alleen vragen stellen en geen antwoorden geven. Telkens vinden zij in de actualiteit aanleidingen om kunst te maken die minder een kritische, dan wel een verwarrende en esthetische functie heeft. Door naar hun werk te kijken, kun je enigszins in verwarring raken over wat er echt gebeurd is. Tegelijkertijd wordt het digitale kunstwerk als een onderdeel van de kunstgeschiedenis gepresenteerd.
Zo ziet de groep Deephorizon als een voortzetting van het schilderen met olieverf, en niet – met zoveel woorden – ook als een kunstwerk dat sublieme gevoelens oproept. Vooral het sublieme is van toepassing op zo’n catastrofe, want die biedt overweldigende beelden, waarbij we naast schoonheid meteen ook groot gevaar ervaren; plezier en pijn gaan daarbij hand in hand. Maar ook hier levert Ubermorgen niet wat je van hen zou verwachten. De digitaal bewerkte beelden zijn prachtig, het idee dat de kunstenaars de natuur imiteren die ook met ‘olie’ schildert, is misschien ironisch, maar deze beelden staan door hun vlakke en onpersoonlijke karakter zeer ver af van olieverfschilderijen. Ook al vraag je je hierbij af of je van zo’n catastrofe mag genieten; de ‘digitale olieverfschilderijen’ zijn zo abstract dat zij de echte gebeurtenis geheel afdekken.
Deephorizon is dus geen geëngageerde kunst, het is helemaal geen schilderkunst, roept geen sublieme ervaringen op en is ook geen nieuwe combinatie van dit alles. Het is middelmatige, postmoderne kunst die vele ideeën en werkingen van kunst gebruikt, zonder over hun consequenties te reflecteren. Ubermorgen speelt een vrijblijvend spel met ‘kunst-ideetjes’ naar aanleiding van de actualiteit. Raar is dan om te beweren dat je vernieuwende kunst maakt.
Deze column werd gepubliceerd in KunstKrant, Jg. 14, juli/augustus, 2010, p.5.
KATALIN HERZOG
