Op het journaal verscheen Mark Rutte voor een wand van kluiten aarde. Langzaam drong het tot mij door dat hij in het parlement stond. De Tweede Kamer op het Binnenhof wordt gerenoveerd, waardoor alles naar het vroegere Ministerie van Buitenlandse Zaken verhuisde. Behalve de paars-rode schilderijen die Rudi van de Wint in de jaren negentig voor de plenaire zaal maakte en die soms als een Hollands landschap worden opgevat. Het werk bleek te hoog voor de tijdelijke zaal en vanwege de percentageregeling kon bij de verbouwing een nieuw kunstwerk worden besteld.
De kunstcommissie van de Tweede Kamer gaf deze opdracht aan de filmmaker Jos de Putter die ging ‘onderzoeken’ hoe hij kluiten grond uit heel Nederland op verticale panelen kon vastzetten. Volgens De Putter vertellen zijn vijf panelen, samen Aarde genoemd, een ‘geschiedenis’ vanaf de onbewerkte grond tot aan de omgeploegde aarde. De aarde wordt van buiten naar binnen gehaald om haar met nieuwe ogen te bekijken. Zij staat rechtop, zodat zij kan meekijken met wat er in het parlement gebeurt en kan uitnodigen om over de verhouding van mens en planeet na te denken.
Op de sociale media begon het moddergooien met de benoeming ‘klimwand’ en het ‘vastlopen van de formatie in de modder’. Sommigen klaagden over de 200.000 euro die de modder had gekost, maar anderen vonden dat we over kunst niet moesten oordelen. Dat over kunst niet geoordeeld kan en mag worden, is wijdverbreid in Nederland. We kunnen het niet, omdat kunst persoonlijk is en we mogen het niet, omdat kunst verheven is. Deze bejaarde ideeën worden steeds herhaald, terwijl er voortdurend over kunst geoordeeld wordt. Laten we eens kijken of over Aarde te oordelen valt.
De Putter maakt verstilde filmbeelden, onder andere over het voorbijgaan van de tijd in het Hollands landschap. Daarom koos de kunstcommissie hem als pendant van Van de Wint. Toen de videowand Hollands licht die hij eerst wilde maken, niet doorging, belandde hij van de hemel op aarde. Maar filmen of stilstaand werk maken zijn verschillende disciplines. Tijdsverloop en beweging zijn reëel in filmbeelden, terwijl ze in stilstaande beelden gesuggereerd moeten worden. Er zijn kunstenaars die beide disciplines aankunnen, maar dit geldt niet voor De Putter. Hij heeft nooit eerder een ‘sculptuur’ gemaakt en had moeite met het vertellen van zijn verhaal. De oorzaak hiervan wordt duidelijk bij vergelijking van zijn werk met dat van Van de Wint.
Alle vijf schilderijen in de Tweede Kamer zijn met elkaar verwant door hun kleuren, vormen en hun licht-donker werking. Ze zijn aangebracht op coulissen-wanden, waarbij smallere delen van de schilderijen op de volgende coulissen doorgaan. De wanden zijn schuin geplaatst, waardoor ze de cirkelvorm van de banken voltooien. Alles werkt samen om tijdsverloop en beweging te suggereren, zodat de abstracte schilderijen van Van de Wint een ‘verhaal’ over parlementaire grandeur kunnen oproepen.
De panelen van Aarde zijn op een vlakke wand aangebracht en hoewel ze alle aardkleuren hebben, verschillen hun tonen te veel van elkaar om een geheel te vormen. Het derde paneel zou in het midden moeten staan, maar wordt voorafgegaan door een groot hiaat, omdat daar een zuil voor de muur staat. De Putter werd dus door de architectuur tegengewerkt om zijn verhaal te vertellen. Er zijn echter meer redenen, waarom zijn boodschap niet overkomt.
Bij het maken van documentaires past De Putter filmische kunstgrepen toe om het verloop van een verhaal te verbeelden. Nu richtte hij zich direct op de materie, maar gebruikte geen beeldende kunstgrepen om tijdsverloop en beweging te suggereren. Daarom wordt in Aarde de grond niet tot een verhaal getransformeerd. Noch de composities noch de opstelling van de panelen suggereren dat er ‘grond’ naar binnen werd gehaald om mee te kijken met het parlement en dat de ‘aarde’ mensen uitnodigt om over relaties tussen mens en planeet na te denken.
Hier is veel misgegaan. De kunstcommissie hield te veel vast aan het idee van het Hollands landschap en vertrouwde op de reputatie van De Putter als filmmaker die niet overeenkwam met zijn mogelijkheden om een stilstaand kunstwerk te maken. Toch is er iets gebeurd wat in geen ander land mogelijk is: een parlement zonder vlaggen, wapenschilden of ander nationalistisch vertoon, maar met het tonen van de Hollandse aarde zelf. Helaas in de vorm van een kneuterig werk, maar ook dat is erg Hollands.
KATALIN HERZOG
